Pada 18 Julai 2025, di ibu pejabat Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) di New York, satu persoalan penting mengenai pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) telah dibangkitkan terhadap Kerajaan Malaysia.
Momen ini berlaku selepas Malaysia membentangkan Laporan Kajian Semula Kebangsaan Sukarela (VNR) mengenai pelaksanaan Matlamat Pembangunan Mampan (SDG).
Forum tersebut menjadi medan bagi Asia Pacific Regional CSO Engagement Mechanism (Mekanisme Penglibatan CSO Serantau Asia Pasifik), yang diwakili oleh MOPOT – Defenders of Ancestral Lands Sabah (Pembela Tanah Adat Sabah) dan GOASS – Gabungan Orang Asal Sabah Sarawak, untuk menyuarakan kebimbangan mereka.
Pemimpin masyarakat Orang Asal, Datuk Petinggi Andrew Ambrose Atama Katama mengecam Kerajaan Persekutuan atas kegagalannya yang berterusan untuk menghormati Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) serta terus melanggar hak-hak Orang Asal Sabah dan Sarawak.
Beliau merujuk kepada rekod Malaysia yang penuh dengan “janji-janji yang dimungkiri” di mana pindaan perlembagaan 1976 “menurunkan taraf Sabah dan Sarawak menjadi negeri-negeri biasa sambil memusatkan kawalan ke atas minyak, gas dan tanah”.
Tegasnya perkara itu terjadi walaupun MA63 sebagai satu perjanjian suci yang menjamin autonomi, kedaulatan sumber dan pembangunan saksama Sabah dan Sarawak sebagai rakan kongsi yang sama rata dalam Malaysia.
“Namun, masyarakat Orang Asal Borneo – penjaga tanah dan budaya pusaka – mengalami peminggiran sistemik, pengecualian ekonomi dan hak perlembagaan kami terhakis,” dakwa Ambrose yang juga merupakan presiden Sabah Defender of Ancestral Lands (MOPOT) dalam satu kenyataan media baru-baru ini.
“Komitmen MA63 yang tidak dipenuhi seperti 40% perkongsian hasil dan satu pertiga perwakilan parlimen, telah menyebabkan Sabah mempunyai kadar kemiskinan 25.3% dan Sarawak pada 12.9% – antara yang tertinggi di Malaysia.
“Masyarakat Orang Asal, termasuk Bajau, Dayak, Orang Ulu, Momogun, Dusunic, Patanic dan Murutic, menghadapi kemiskinan tegar, kehilangan tanah dan halangan kepada pendidikan dan penjagaan kesihatan, sementara dasar persekutuan mengutamakan kepentingan Semenanjung.”
‘Mengutamakan keistimewaan Melayu’
Bantuan khas baru-baru ini, walaupun diberi perhatian, hanyalah isyarat yang bersifat luaran berbanding pengabaian yang berdekad-dekad, menurut Ambrose.
“Lebih buruk lagi, Perkara 153 dijadikan senjata perkauman dan agama, yang mengutamakan keistimewaan Melayu sambil meminggirkan Orang Asal Sabah dan Sarawak,” keluhnya.
“Bertujuan untuk melindungi kepentingan masyarakat peribumi, peruntukan ini telah diputarbelitkan untuk memantapkan ketuanan Melayu, lantas menafikan rakyat kita (Orang Asal Sabah/Sarawak) hak ekonomi, budaya dan politik yang sama.”
Piawaian berganda sedemikian menjejaskan Matlamat Pembangunan Mampan (SDG) Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB), khususnya SDG 10 (mengurangkan ketidaksamaan) dan SDG 16 (keamanan, keadilan, dan institusi yang kukuh), sekaligus “mendedahkan dakwaan keterangkuman Malaysia sebagai kosong”.
“Identiti Orang Asal kami, yang berlandaskan undang-undang adat dan tanah pusaka, menuntut pengiktirafan yang sama, bukan penaklukan,” tegas Wakil Tetap Orang Asal Dayak di PBB.
Ketika Malaysia bersiap sedia untuk Semakan Kebangsaan Sukarela (VNR) PBB 2025 di New York, MOPOT telah menuntut penelitian global terhadap kegagalan Kerajaan Persekutuan berikut:
- Apakah langkah konkrit yang telah diambil oleh Malaysia sejak 2018 untuk memulihkan perlindungan perlembagaan untuk masyarakat Orang Asal Sabah dan Sarawak di bawah MA63, khususnya mengenai hak tanah Orang Asal dan kawalan sumber? Bagaimanakah langkah-langkah ini menangani kemunduran pembangunan yang berlaku sejak sekian lama di Malaysia Timur?
- Bagaimanakah Malaysia memastikan perkongsian hasil yang saksama dan peningkatan perwakilan parlimen untuk Sabah dan Sarawak seperti yang dijanjikan di bawah MA63 untuk mengurangkan jurang ekonomi dan memperkasakan masyarakat Orang Asal selaras dengan SDG 10 (mengurangkan ketidaksamaan)?
- Apakah mekanisme yang ada untuk melindungi hak masyarakat Orang Asal di Sabah dan Sarawak untuk memastikan akses kepada pendidikan, penjagaan kesihatan, pembangunan budaya dan pengiktirafan undang-undang sebagai sebahagian daripada komitmen SDG Malaysia?
Soalan yang diajukan oleh MOPOT dan GOASS di forum PBB menunjukkan beberapa perkara penting.
Pertama, ia mencerminkan rasa tidak puas hati yang berterusan dalam kalangan masyarakat sivil di Sabah dan Sarawak mengenai interpretasi dan pelaksanaan MA63 oleh kerajaan persekutuan.
Kedua, ia menandakan kesediaan masyarakat sivil untuk membawa isu ini ke peringkat antarabangsa, memanfaatkan platform PBB untuk meningkatkan kesedaran global mengenai isu-isu tempatan.
Ketiga, ia menunjukkan bahawa pelaksanaan SDG di Malaysia tidak boleh dipisahkan daripada isu-isu keadilan sosial dan hak asasi manusia, terutamanya yang berkaitan dengan masyarakat orang asal.
Kegagalan untuk menangani kebimbangan masyarakat sivil mengenai MA63 boleh menjejaskan kredibiliti Malaysia dalam mencapai SDG secara menyeluruh.
Persoalan mengenai pelaksanaan MA63 yang dibangkitkan di PBB merupakan panggilan untuk tindakan. Ia mengingatkan bahawa pembangunan mampan yang sebenar memerlukan penglibatan semua pihak berkepentingan, termasuk masyarakat sivil, dan bahawa keadilan sosial dan hak asasi manusia adalah penting untuk mencapai matlamat pembangunan.
Respons Malaysia terhadap cabaran ini akan menentukan kredibiliti negara di peringkat antarabangsa dan juga masa depan hubungan antara kerajaan persekutuan dengan Sabah dan Sarawak.
Sumber: Atama Katama, Fokus Malaysia
