disusun oleh DE Gilingan
Lingkaran Api Pasifik, kawasan aktif seismik dan gunung berapi yang mengelilingi Lautan Pasifik, lazimnya dikaitkan dengan majoriti aktiviti gempa bumi di dunia. Namun, tanggapan bahawa kawasan di luar Lingkaran Api adalah selamat daripada gempa bumi adalah satu kesilapan yang berbahaya. Kejadian gempa bumi yang signifikan di kawasan yang dianggap “stabil” telah menimbulkan persoalan mengenai pemahaman kita tentang tektonik global dan keperluan untuk persediaan yang lebih baik.
Gempa bumi yang melanda Mandalay, Myanmar pada 28 Mac 2025 (magnitud 7.7) dan gempa bumi yang melanda Ranau, Sabah pada 5 Jun 2015 (magnitud 6.0) merupakan dua contoh gempa bumi yang berlaku di kawasan yang secara relatifnya kurang aktif dari segi seismik berbanding kawasan di Lingkaran Api Pasifik.
Gempa bumi berlaku di seluruh dunia, termasuk di kawasan yang kurang terdedah kepada aktiviti tektonik yang ketara. Contohnya termasuk gempa bumi di sepanjang zon sesar intraplat di benua seperti Australia dan Eropah.
Menurut Seth Stein dan Stephane Mazzoti dalam buku Continental Intraplate Earthquakes, zon sesar yang kurang aktif atau yang tersembunyi, masih boleh menghasilkan gempa bumi yang signifikan akibat tekanan yang terkumpul dalam jangka masa yang panjang.
Gempa bumi di pantai timur Amerika Syarikat, contohnya, jarang berlaku tetapi mampu menghasilkan kerosakan yang meluas kerana infrastruktur yang kurang bersedia untuk menahan gegaran seismik.
Gempa bumi Mandalay, bandaraya kedua terbesar di Myanmar, dengan magnitud yang lebih tinggi, telah menghasilkan kerosakan yang lebih meluas dan meliputi kawasan yang lebih besar. Faktor-faktor seperti kedalaman hiposenter, jenis batuan, dan populasi di kawasan terjejas mempengaruhi tahap kerosakan.
Myanmar, walaupun tidak berada secara langsung di Lingkaran Api Pasifik, berada dalam zon yang dipengaruhi oleh interaksi plat India dan Eurasia, yang menghasilkan tekanan yang boleh menyebabkan gempa bumi.
Sebaliknya, gempa bumi Ranau, walaupun dengan magnitud yang lebih rendah, membuktikan bahawa walaupun gempa bumi bermagnitud sederhana, ia boleh menyebabkan impak yang signifikan, terutamanya di kawasan yang kurang bersedia dari segi infrastruktur dan kesedaran risiko.
Stein dan Mazzotti menjelaskan kepentingan untuk memahami bahawa gempa bumi intraplat, iaitu gempa bumi yang berlaku jauh dari sempadan plat tektonik, adalah lebih sukar diramal dan difahami berbanding gempa bumi interplat.
Kedalaman fokus gempa bumi memainkan peranan penting dalam menentukan impaknya. Gempa bumi Ranau, dengan kedalaman fokus yang lebih cetek, menyebabkan kerosakan yang lebih teruk kerana tenaga seismik dilepaskan lebih dekat dengan permukaan bumi. Selain itu, geologi tempatan Ranau, dengan cerun curam dan tanah yang tidak stabil, menyumbang kepada tanah runtuh dan kerosakan yang lebih meluas.
Perbandingan ini menekankan bahawa magnitud bukanlah satu-satunya penentu kesan sesuatu gempa bumi; faktor-faktor setempat memainkan peranan penting.
Gempa bumi di luar Lingkaran Api Pasifik bukanlah fenomena baharu, tetapi kesedaran dan pemahaman tentangnya telah meningkat. Beberapa gempa bumi yang ketara telah berlaku di luar Lingkaran Api Pasifik, mengejutkan penduduk dan menyerlahkan perlunya kesiapsiagaan global.
Sebagai contoh, dipetik dari buku The 1811-1812 New Madrid earthquakes and the Silent Central U.S. Earthquake Threat, gempa bumi New Madrid Seismic Zone, Amerika Syarikat (1811-1812) satu siri gempa bumi kuat yang melanda kawasan tengah Amerika Syarikat, menunjukkan bahawa kawasan intraplat juga boleh mengalami gempa bumi yang merosakkan.
Dalam buku Ater the Earth Quakes: Elastic Disaster, Crisis, and Resilience in Early Modern Protugal, Dinely menulis tentang gempa bumi Lisbon, Portugal (1755) iaitu gempa bumi yang diikuti oleh tsunami dan kebakaran, memusnahkan Lisbon dan mempunyai impak yang mendalam terhadap pemikiran Eropah, menunjukkan bahawa kawasan yang terletak di pinggir plat tektonik juga berisiko.
Britannica melaporkan bahawa gempa bumi di Gujarat, India (2001) berlaku di kawasan yang dianggap stabil dari segi seismik, menyebabkan 20,000 kematian, 150,000 kecedaraan dan ratusan ribu kemusnahan rumah.
Kejadian ini, dengan magnitud yang dianggarkan melebihi 7.7 magnitud, menunjukkan bahawa kawasan pedalaman benua boleh mengalami gempa bumi yang kuat, walaupun jauh dari sempadan plat tektonik.
Punca gempa bumi intraplate seringkali lebih kompleks dan kurang difahami berbanding gempa bumi yang berlaku di sempadan plat tektonik. Ia boleh disebabkan oleh tekanan yang terkumpul di dalam plat tektonik disebabkan oleh pelbagai faktor, termasuk pergerakan plat yang jauh, beban glasier pada masa lalu, atau aktiviti tektonik purba.
Kajian lanjut tentang sesar atau gelinciran purba dan corak tegasan di dalam plat diperlukan untuk memahami lebih lanjut tentang punca dan potensi kejadian gempa bumi di kawasan-kawasan ini.
Perkembangan terkini mengenai aktiviti seismik dan gunung berapi di Jepun menimbulkan kebimbangan yang serius. Laporan daripada Pejabat Kabinet Kerajaan Jepun (seperti yang dipetik oleh Reuters) mengenai potensi “megaquake” dan impaknya yang dahsyat, termasuk anggaran kerosakan sebanyak 18 trilion yen dan potensi kehilangan nyawa 300,000 orang, menggambarkan potensi risiko yang dihadapi Jepun.
Jepun, walaupun terletak di Lingkaran Api Pasifik, menghadapi cabaran yang unik kerana kerumitan interaksi antara pelbagai plat tektonik di sekelilingnya. Kesediaan dan mitigasi bencana adalah penting untuk mengurangkan impak gempa bumi dan letusan gunung berapi di Jepun.
Kesimpulannya, gempa bumi di luar Lingkaran Api Pasifik adalah fenomena yang perlu ditangani dengan serius. Perbandingan antara gempa bumi Mandalay dan Ranau, bersama dengan contoh sejarah lain seperti gempa bumi New Madrid dan Lisbon, menekankan bahawa risiko seismik tidak terhad kepada kawasan yang diketahui aktif secara tektonik.
Memahami punca gempa bumi intraplate memerlukan penyelidikan berterusan dan pendekatan multidisiplin. Kebimbangan terkini mengenai aktiviti seismik di Jepun menggariskan keperluan untuk kesediaan, mitigasi bencana, dan pelaburan dalam penyelidikan dan pembangunan untuk lebih memahami dan meramalkan kejadian gempa bumi di seluruh dunia, termasuk di kawasan yang kurang dijangka.
